SABAHATTİN ALİ'NİN KAHRAMANLARI

Sabahattin Ali…

Romanlarını büyük bir heyecanla okuduğum romantik, bir o kadar realist edîbimiz… Her ne kadar yolumuz ve ideolojimiz bir olmasa da ortak pek çok duygularımızın olduğunu düşünüyorum bu yazarla. Hatta bazen ileriye gidip hayata tıpkı onun kahramanlarının gözünden baktığım da oluyor. Geçenlerde bir dostumun tavsiyesi üzerine okuduğum romanındaki gibi, “içimdeki şeytan” diye benim de kapıldığım olmuyor değil hani.

Düşünüyorum ki insanlar hangi felsefe, ideoloji ya da bakış açısına sahip olursa olsun, eskiden, daha mert, daha açık sözlü ve daha onurlu imişler. Bunu en sevdiğim iki solcu yazar; Sabahattin Ali ve Orhan Kemal’de açıkça görebiliyorum. Bu iki yazarın roman ve hikayelerini okurken, kurgunun bütününden daha çok aldığım bir tat var ise o da tek tek, roman veya hikayenin özüne katmış oldukları karakterleri okumaktır.

Bahsini açtığım konu üzere, Sabahattin Ali’den söz etmek istiyorum. Onun meydana getirdiği kahramanların her biri birer karakterdir. Her biri hayatın içinden, yalnız 1930-40’larda yaşamayan, günümüzde de birer çağdaş modellerinin görüldüğü ve olumlu yahut olumsuz yönleriyle okuyan herkese ders olabilecek kişiliklerdir. Eğer bu böyle olmasa idi, zannederim Ömer’in, Yusuf’un veya Raif’in acıları bana yalnız bir hayal gelir ve ütopik şeyler üzerine bir çift lâf etmeyi çok bulurdum. Fakat öyle değil. Sanki imkanım olsa, o yokuşlu yollardan çıkıp Ömer’i pansiyonunda buluvereceğim ve “O, aydın geçinen, boş meşgalelerle senin de sonunu getirecek olan arkadaşlarına kulak asma!” diyeceğim. Yalnız benim bu romanda (İçimizdeki Şeytan), Ömer’den daha fazla acıdığım biri var; yazarın sırf kalabalık olsun için, ikinci çevreden yan şahıs kadrosu dolsun diye koymadığına muhakkak inandığım biri: Veznedar Hafız Bey. Ailesine zar zor yetiştirdiği maaşından tutup bir de Ömer’e borç veren, hatta kendine ayırdığından fazlasını veren ve bunu sürekli hâle getiren Ömer’e kızmayan bu yaşlı adamcağız, bir de ukâlâ ve dolandırıcı kayınbiraderi tarafından kandırılıp sıkıştırılınca yapmayacağı işlere mecbur kalır, çırpındıkça daha fazla batar ve sonunda Ömer’den de bir vurgun yeyince umutsuzlukla hayata pes eder. Oysa, hayatın maddi yükü altında ezilmiş bu biçâre adam, biraz olsun beklediği insanî parıltıları görebilseydi, bu insanlığın yüzü suyu hürmetine içinde bulunduğu hayata katlanabilecekti.

Yazarın diğer romanlarından, Kürk Mantolu Madonna’nın Raif’i ya da Kuyucaklı Yusuf da böyledir. Raif’in alçakgönüllüğü, sessiz ve çekingen olması, çok donanımlı ve kabiliyetli bir aydın vasıflarına sahip olmasına rağmen ukâlalık ve kibirlilik göstermemesi onu memuriyetteki kişilerce “hınbılın teki” yapmıştır. Evinde de kayınbiraderleri ve baldızına dahi bakıp besleyip tek maaşıyla kalabalık evi yalnız başına idaresine rağmen adam yerine konmadan ölüp gitmesi hazindir. Hayallerine ulaşamamış, yoksulluk ve yetersizlik içinde sürüp giden bir hayatın kaçınılmaz yok oluşudur bu. Aynı şekilde Yusuf… Eğer daha iyi bir işi olsaydı, çevresindeki fırsatçılar rahat bıraksalardı onu, taşı sıksa suyunu çıkaracak kudret ve mertlikteki bileğinin hakkını, karşılığını bir görebilseydi ne hayallerini yitirirdi ne tek varlığı-namusunu- namerde yem ederdi.

Sabahattin Ali karakterlerini hem fiziki hem ruhi boyutuyla ele alıp işlerken dar bir alana hapsetmiyor, onun örnekleri yıllar yıllar ötesine uzanıyor ve çaresizliğin dili oluyor. Ah, bir fırsat verilseydi, ah bir emeğinin karşılığını görselerdi, sinsi ve tıyneti bozulmuşların oyununa gelmeselerdi… Ne Yusuf atını dağa sürerdi, ne Raif böyle gariban ölürdü, ne veznedar Hafız insanlığın var olduğuna dair son umudunu da yitirirdi. Ya da bir başka deyişle bugün, ne Ermenek’te, dirilip gelse yine aynı işe mahkum madenciler kalırdı; ne de bir otobüse gereğinden çok fazla tıkıştırılan fakat başka şansı da olmayan, sonunda emeğini istismar edenlerin kurbanı olmuş mevsimlik işçiler… (O zaman tüm bunları kendine rant edinen muhalif, fırsatçı politika ve çığırtkanları da olmazdı tabii.)

Büyük yazar ve şaire saygılar…